Strony

▼

Godło Polski

Godło Rzeczypospolitej Polskiej
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
    
Godło Polski – wg wzoru i kolorystyki zgodnych z ustawą
 
Lech
Godło Rzeczypospolitej Polskiej – zgodnie z art. 28 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.[1], Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu. Korona została przywrócona 31 grudnia 1989 r. ustawą z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[2] (art. 1 p. 19)). Jednakże nowy wzór godła został wprowadzony dopiero 22 lutego 1990 r. ustawą z dnia 9 lutego 1990 r. o zmianie przepisów o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej[3].
W ustawie o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych[4], zapisano:
Quote-alpha.png
Art. 2 ust. 1. Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo, z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, umieszczony w czerwonym polu tarczy.
Wzór godła Rzeczypospolitej Polskiej zawarty został w załącznik nr 1 do tej ustawy[5].

 

Opis symbolu państwa[edytuj]

Według załącznika nr 1 do Ustawy, jest to biały, (jednogłowy) orzeł w złotej koronie, ze złotymi szponami i dziobem, zwrócony w prawo[6].
Godło heraldyczne, umieszczone jest na czerwonym polu, lekko zwężającej się ku dołowi tarczy herbowej. Ustawa ta, potwierdza i precyzuje zarazem barwy bieli i czerwieni będące barwami Rzeczypospolitej Polskiej. Określone są one w (załączniku nr 2 tejże Ustawy)[7].
Orzeł biały odwzorowany jest symbolicznie w białej, górnej barwie flagi polskiej złożonej z dwóch poziomych pasów. Zgodnie z zasadami heraldyki pas górny polskich barw narodowych reprezentuje białego orła, a dolny czerwone pole tarczy herbowej[8].
Orzeł umieszczony w godle polskim należy do gatunku bielików (Haliaeetus albicilla).

Legenda[edytuj]

Według popularnej legendy, założyciel państwa Polan, Lech, podczas postoju w okolicach Poznania ujrzał pod wieczór sporych rozmiarów gniazdo na drzewie. Znajdował się w nim biały orzeł z dwoma pisklętami. Gdy Lech przyglądał się mu, orzeł rozpostarł skrzydła na tle nieba czerwonego od zachodzącego słońca. Lech zachwycił się, postanowił tam osiąść, umieścił orła w swym herbie, a miejsce na pamiątkę nazwał Gniezdnem (obecnie Gniezno) od słowa gniazdo. Historia ta będąca częścią legendy o "Lechu, Czechu i Rusie pierwszy raz spisana została w "Kronice Wielkopolskiej" napisanej po łacinie w 1273[9] oraz w Kronice Dalimila spisanej w języku czeskim w 1319.
W Legendzie tej upatruje się aluzję do podania o założeniu Rzymu przez Romulusa i Remusa. Jej elementem jest auspicjum, starożytny rytuał wnioskowania z lotu ptaków drapieżnych (np. orła) o aprobacie bogów dla podjętych zamierzeń.
Mniej romantyczna wersja zakłada, że Polanie mogli przyjąć emblemat orła jako symbol mocy wzorując się na cesarstwie rzymskim (od którego symbol orła przejęło wiele europejskich państw).

Historia[edytuj]

Denar Princes Polonie
Orzeł z pieczęci majestatycznej Przemysła II z 1295
Husarz z 1605 roku na koniu pomalowanym w biało-czerwone barwy narodowe z Białym orłem na tarczy – Rolka sztokholmska
Orzeł w koronie widnieje już na denarach Bolesława Chrobrego – to jego najwcześniejszy zachowany wizerunek. Jest to najprawdopodobniej bielik (charakterystyczne kropki odzwierciedlają białe lotki widoczne w naturze na jego złożonych skrzydłach). Stylizowany wygląd ptaka przedstawionego na monecie powodował spory między uczonymi, mającymi trudności z ustaleniem, czy jest to rzeczywiście orzeł, czy może kogut, gołąb lub paw. Prof. Suchodolski w artykule "Orzeł czy paw," ze zbioru Inter orientem et occidentem przychyla się raczej do poglądu, że jest to paw, który jest symbolem św. Wojciecha a nie Polski[10].
Orzeł występował na monetach i pieczęciach książąt piastowskich, tarczach i chorągwiach od XII wieku. Początkowo funkcjonuje w herbach śląskich linii Piastów. Po raz pierwszy jako godło książęce pojawia się na pieczęci konnej Kazimierza opolsko-raciborskiego w 1222 r.[11] Później stopniowo jest przejmowany jako herb przez kolejne linie Piastowskie, najpóźniej pojawia się na pieczęciach książąt mazowieckich, bo dopiero po 1271 r.[8] Jako oficjalny herb całego państwa polskiego zaczął być używany od 1295 przez Przemysła II, który po raz pierwszy użył ukoronowanego orła jako godła państwa na rewersie pieczęci majestatycznej z 1295 r.[8]
Forma graficzna orła zmieniała się przez wieki. Dzisiejsza jego forma, przyjęta w 1927 (projekt profesora Zygmunta Kamińskiego), jest wzorowana na orle z epoki Stefana Batorego. Trzeba zauważyć, że projekt ten jest w zasadzie bardziej przystosowany do pieczęci lub tarczy okrągłej niż do prostokątnej (heraldycznej).
Zmieniała się także cała tarcza – w Rzeczypospolitej Obojga Narodów tarcza stała się czwórdzielna, z naprzemiennymi wizerunkami polskiego Orła i litewskiej Pogoni. Jednocześnie królowie używali też własnych herbów, zwykle umieszczając je w tarczy sercowej herbu państwowego (np. Snopek Wazów).
Po rozbiorach wiele utworzonych przez zaborców guberni, prowincji i województw polskich otrzymało nowe herby – nadal przewijał się na nich biały orzeł, bez korony albo z koroną, albo z głową odwróconą na lewą część czoła; gdzieniegdzie występowała też Pogoń mimo wygasłej Unii. Najczęściej były to herby złożone z godłem zaborcy (np. Wielkie Księstwo Poznańskie miało herb z czarnym, pokrzyżackim orłem tak jak inne prowincje pruskie, ale z tarczą sercową czerwoną, na której widniał polski orzeł w koronie).
Po powstaniu listopadowym carowie, tytułujący się również królami Polski, przejęli polski Order Orła Białego z niebieską wstęgą, który odtąd cieszył się w Rosji uznaniem.
Na herbie z okresu powstania styczniowego widnieje, oprócz orła i Pogoni, Archanioł Michał – patron Rusi.
Po rozbiorach ludność polska skrzętnie zbierała przedrozbiorowe grosze i inne polskie monety z herbem Rzeczypospolitej (Orzeł Biały oraz Pogoń na czterech polach tarczy heraldycznej). Oczywiście nie mogło zabraknąć orła na sztandarach i emblematach powstańczych, często nadal z Pogonią litewską.
W 1916 Austria i Niemcy przystały na odnowienie Królestwa Polskiego. W 1917 wyemitowano pierwsze banknoty polskie z orłem w koronie na tarczy niepodzielnej. Po odzyskaniu niepodległości Orzeł Biały został uprawomocniony jako godło państwowe uchwałą sejmową w 1919. Oficjalny wizerunek godła przypominał orła Stanisława Poniatowskiego i był używany do 1927, kiedy powstała nowa wersja wg projektu Zygmunta Kamińskiego. Odrzucono tradycyjną formę, zastępując ją nową (niżej – Tradycja heraldyczna), m.in. usunięto krzyż z korony, dodano dwie pięcioramienne gwiazdki.
Po II wojnie światowej, w 1945 roku władze Polski Ludowej usunęły koronę z głowy orła. Usunięcie potwierdzono dodatkowo dekretem w roku 1955. Rząd RP na uchodźstwie w odpowiedzi Dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 listopada 1956 r. umieścił na głowie orła zamkniętą koronę zwieńczoną krzyżem[12]. Sejm PRL X kadencji przywrócił orłowi koronę według wzoru z roku 1927.
Współcześnie jest to chroniony prawem symbol państwa polskiego. Jego wizerunek widnieje na budynkach administracji państwowej wszystkich szczebli. Jest obecny w szkołach oraz sądach. Ponadto jest reprezentowany na awersach polskich monet, a także koszulkach sportowców reprezentujących Polskę. Niemniej jednak w Polsce pojawia się wiele pytań o granicę eksponowania oraz dowolnego interpretowania symbolu narodowego, a także traktowania jako pamiątkowy gadżet.

Poglądowa galeria Orłów Białych[edytuj]

Tradycja heraldyczna[edytuj]

Orzeł przedstawiony jest zgodnie z tradycją heraldyczną, w postaci gotowej do walki. Nieprawdą jest, jakoby złamana została w tym przypadku heraldyczna zasada alternacji, która każe tak dobierać tynktury, aby kolor znajdował na metalu, lub metal na kolorze (metalami w heraldyce są srebro i złoto, najczęstszymi kolorami – czerwień i błękit). Biel oddaje w heraldyce metal srebrny, tak więc nie ma potrzeby dodatkowego oddzielania bieli orła od czerwonego tła. Polskie godło nosi nazwę własną Orzeł Biały, ale heraldyczny opis państwowego symbolu brzmi: w polu czerwonym srebrny orzeł w złotej koronie. Ułożenie głowy orła w prawo (w stronę zaszczytną ku prawemu skrzydłu) jest w heraldyce naturalne i nie wymaga dodatkowego określenia.
Również nieprawdziwe jest twierdzenie, że ukoronowanie orła oznacza niepełną suwerenność. Owszem, w zachodnioeuropejskiej heraldyce ukoronowanie przedstawianego na tarczy zwierzęcia czy postaci oznaczało zwykle zależność lenną. Ukoronowany Orzeł Biały przeciwnie, od początku symbolizował suwerenność Polski.

Błędy i krytyka[edytuj]

Błędem z punktu widzenia nazewnictwa heraldycznego, jest zastosowany w Ustawie zapis "godło Rzeczypospolitej Polskiej", podczas gdy zamieszczona w artykule Ustawy definicja opisuje cały herb, a więc godło wraz z tarczą barwy czerwonej. Zapis ten powinien więc brzmieć herb Rzeczypospolitej Polskiej. Wynika to z faktu, że godłem państwowym jest sam stylizowany heraldycznie, ukoronowany orzeł biały, zaś godło umieszczone w czerwonym polu tarczy, zgodnie z zasadami heraldyki, jest już herbem [13].
Traktowanie określeń: herb oraz godło, jako synonimów, jest błędem powodującym komplikacje podczas opisywania symbolu państwa. Przyczyny nagminnego popełniania tego błędu, możemy się dopatrywać w tym, że symbolem niektórych państw były i są godła, podczas gdy inne państwa używają herbów. Przykładem godła jako symbolu państwa było godło ZSRR (gdzie nie występuje tarcza), a przykładem herbu, jako symbolu państwa, jest herb Rosji.
Information icon.svg Osobny artykuł: Herb państwowy.
Information icon.svg Osobny artykuł: Godło państwowe.
Heraldycy krytykują również sam wizerunek orła. Opracowany w 1927 roku wzór orła, stosowany z niewielkimi zmianami do dzisiaj, wzbudził w momencie jego przyjęcia duże kontrowersje. Krytykowano głównie kilka błędów formalnych:
  • przepaska na skrzydłach, oraz oręż, czyli łapy wraz ze szponami oraz dziób, powinny być złote
  • w koronie powinny być prześwity między kwiatonami
  • zakończenia przepaski powinny mieć kształt trójliścia a nie gwiaździstej rozety
  • rysunek powinien być płaski z czarnymi liniami konturowymi, nie zaś cieniowany
Krytykowano również użycie korony otwartej – zaczerpniętej z pieczęci majestatycznej Przemysła II, zamiast zamkniętej z jabłkiem i krzyżem, której wzorem winna być korona Chrobrego. Zakwestionowano też złote obramowanie tarczy (niewystępujące w obecnej wersji godła). Większość z tych uwag przewijała się w czasie dyskusji nad zmianą godła w roku 1990. Jednak pomimo tych formalnych uchybień, postanowiono zachować wzór z 1927 roku jako najbardziej popularny – w czasach PRL wzorowano na nim kolejne wersje orła bez korony, używała go również Polonia i rząd na uchodźstwie (choć ze zmienioną koroną – zamkniętą z krzyżem).

Orły w polskim wojsku[edytuj]

  • Wojska Lądowe RP
  • Marynarka Wojenna RP
  • Siły Powietrzne RP
  • Wojska Specjalne RP

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

  1. ↑ Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483
  2. ↑ Dz.U. z 1989 r. Nr 75, poz. 444
  3. ↑ Dz.U. z 1990 r. Nr 10, poz. 60
  4. ↑ Dz.U. z 2005 r. Nr 235, poz. 2000
  5. ↑ Wzór godła Rzeczypospolitej Polskiej
  6. ↑ heraldycznie w prawo, tj. w lewą stronę dla obserwatora; patrz zasady blazonowania
  7. ↑ Barwy Rzeczypospolitej Polskiej
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Stanisław Russocki "Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej. Zarys dziejów", Wiedza Powszechna, Warszawa 1978
  9. ↑ Brygida Kürbisówna, Studia nad Kroniką wielkopolską, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1952
  10. ↑ Mówią Wieki
  11. ↑ Wojciech Górczyk, Półksiężyc, orzeł, lew i smok. Uwagi o godłach napieczętnych Piastów,"Histmag" ISSN 1896-8651 begin_of_the_skype_highlighting 1896-8651 end_of_the_skype_highlighting [1]
  12. ↑ Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 listopada 1956 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, przez dodanie Krzyża w Koronie. (Dz. U. z 1956 r. Nr 3, poz.1)
  13. ↑ Raport NIK Informacja o wynikach kontroli używania symboli państwowych przez organy administracji poblicznej (format pdf)

Bibliografia[edytuj]

  • Stanisław Russocki "Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej. Zarys dziejów", Wiedza Powszechna, Warszawa 1978

Linki zewnętrzne


Brak komentarzy:

Prześlij komentarz